Truyện Xiển Bột
Xiển trả lời vua
Đồn rằng có một lần vua ngự tuần ra Thanh Hóa. Nghe nói con cháu Trạng Quỳnh vẫn còn, vua bèn cho đòi đến. Xiển vâng lệnh tới hầu. Vua hỏi:
Xiển vào dinh Tổng Đốc xin tiền
Gặp lúc thi hỏng, Xiển và mấy anh em bạn đồng môn ngồi buồn mới giở trò bù khú với nhau. Anh em biết Xiển có tài ứng đối, thách Xiển vào xin tiền quan tổng đốc. Bây giờ tổng đốc Thanh Hóa khét tiếng là một người hiếu sát.
Hâm cứt
Vì là dân ngụ cư, Xiển thường bị bọn cường hào trong làng chèn ép. Ðể trả thù, nhân một hôm cả bọn đang họp việc làng, chè ché
Chửi án tiêu
Bị chơi nhiều vố đau quá, quan huyện dò mãi mới biết là Xiển, tức quá, nhưng có muốn gây chuyện cũng không được vì ông là người khác huyện. Lão huyện bèn đem chuyện ấy nói lại với Án Tiêu và tỏ ý nhờ quan thầy trả thù hộ.
Câu đối mừng tuổi
Nhân dịp đầu xuân mới, quan tổng đốc Thanh Hóa Vương Duy Trinh mời viên công sứ Pháp và Xiển ăn tiệc ở nhà mình. Hôm ấy, lại có cả một viên tri huyện lên mừng tuổi quan tổng đốc. Cả bốn người cùng ngồi vào bàn tiệc. Trước khi nâng chén, viên tri huyện bàn nhỏ với Xiển:
- Không kể quan công sứ là người Pháp, cụ và tôi là khách xa đến mừng tuổi quan tổng đốc ta đều là những người am hiểu văn chương, vậy theo phong tục Á Đông ta cũng nên làm một câu đối gọi là mừng tuổi ngài tổng đốc cho phải phép!
Lỡm bà Bang
Bà Bang vốn là con gái làng Bồi. Thủa chưa lấy ông Bang, bà đã nổi danh tài sắc và đa tình. Bà đã bỏ chồng hai ba phen rồi mới lấy quan Bang. Lấy được mấy năm, thì quan Bang già về chầu tổ để lại cho bà Bang trẻ một gia tài kếch sù.
Bà dọn về làng ở và muốn phô trương sự giàu sang, trưởng giả của mình, bà tìm đến người hay chữ nhất vùng là Xiển Bột để xin chữ về treo.
Chơi xỏ quan huyện Hoằng Hóa
Quan huyện trấn nhậm ở Hoằng Hóa nổi tiếng gian ác, tham lam. Khi về Hoằng Hóa nhậm chức, y treo ngay đôi liễn đối sơn son thiếp vàng, một bên là "Ngũ Hành chính khí" và bên kia "Nhất lộ phúc tinh" có ý tự đề cao mình mang khí thiêng núi Ngũ Hành và chỉ có một con đường làm phúc cho thiên hạ.
Bà huyện động thai
Một bà huyện có mang, trượt chân, thai lệch một bên nên đau bụng.
Quan huyện mời thày thuốc Xiển đến. Xiển bảo mang ra ba bát đỗ, rồi sai quét ba gian nhà thật sạch, rải đỗ khắp nơi. Xiển bắt bà huyện phải vừa đi vừa nhặt từng hạt đỗ, còn quan huyện thì phải đi sau quạt. Sau khi nhặt hết ba bát đỗ ấy, Xiển cho bà huyện lên gường ngủ một giấc. Thế là khỏi bệnh.
Xiển Bột đối tri phủ
Đã có Trạng Quỳnh lại có Xiển Bột tài ứng đối tài tình và khiến cường hào ác bá... đều phải kính nể.
Năm nào cũng vậy, cứ gần tết Nguyên đán, viên tri phủ Hoàng Hóa cùng vợ đi chợ tết. Từ phủ ra chợ Bút Sơn rất gần, nhưng vốn tính hách dịch, quan phủ bắt lính cáng ra tận cổng chợ và mang theo hai cái lọng xanh che.
Xin đất làm nhà
Nghe nói vùng Yên Lược, thuộc huyện Thọ Xuân, gần rừng núi, có nhiều đất hoang, Xiển di cư lên đấy ở.
Theo lệ làng, Xiển phải biện trầu rượu xin làng cho trú ngụ, rồi lại phải biện trầu rượu một lần nữa xin làng một mảnh đất lấy chỗ dựng túp lều tạm thời làm nơi ăn ở.
Góp gốc
Hồi ấy quân Pháp đã sang xâm lược nước ta. Nhiều người nổi dậy chống lại triều đình vì vua quan nhà Nguyễn đầu hàng thực dân Pháp.
Đổi bò gầy lấy bò béo
Làng Yên Lược có một cái văn chỉ lộ thiên thờ Khổng Tử. Trâu bò trong làng thả ăn cỏ ở gần đấy kéo vào phóng uế cả ra bệ thờ. Bọn lý trưởng, cường hào thấy không tiện, bèn họp làng, giao cho Xiển phải trông nom, rào giậu lại, và đặt ra lệ hễ bò nhà ai vào, làng sẽ bắt làm thịt chia phần.
Làm ma mẹ
Bọn chức sắc, hương lý trong làng lúc nào cũng nghĩ đến rượu thịt. Thấy bà mẹ Xiển vừa mới mất, chúng bắt phải làm ma, mời "làng" đến ăn uống.
Đánh trống cấm
Sau một thời gian làm mõ, Xiển lại phải làm đầy tớ hầu điếu tráp cho lão chánh tổng. Một lần, lão chánh tổng đi chơi xa, Xiển theo hầu.
Quan đấy
Ở Thanh Hóa, năm nào cũng vậy, cứ gần tết Nguyên đán, viên tri phủ Hoàng Hóa cùng vợ đi chợ tết. Từ phủ ra chợ Bút Sơn rất gần, nhưng vốn tính hách dịch, quan phủ bắt lính cáng ra tận cổng chợ và mang theo hai cái lọng xanh che.
Vả miệng quan
Có một viên quan huyện hay nịnh hót quan trên để chóng được thăng quan tiến chức. Một trong những viên quan hắn thường bợ đợ là án sát Nguyễn Văn Tiêu, tục gọi là án Tiêu.
Chửi quan
Có một ông quan án lên là Nguyễn Văn Tiêu (hay còn gọi là Án Tiêu) về quê ngoại là làng Yên Lược ăn giỗ. Ông ta bắt dân làng phải dọn dẹp đường sá sạch sẽ, mang cờ quạt đón rước thật long trọng. Mọi người phải quét đường làng, phát quang cây cối.
Xin tiền tổng đốc
Khi thi hỏng, Xiển và các bạn đồng môn ngồi buồn bàn luận. Mọi người biết Xiển có tài ứng đối, thách Xiển vào xin tiền quan tổng đốc. Bây giờ tổng đốc Thanh Hóa khét tiếng là một người hiếu sát. Xiển nhận lời và một buổi sáng đến quỳ trước công đường xin quan tổng đốc dùng một gươm chém chết vì lý do là học trò thi hỏng, nhà lại nghèo, nghiệp đèn sách chẳng ra sao, nghĩ tủi thân hổ phận chả muốn sống nữa.
Tứ chứng nan y
Xiển làm thuốc, cho nên vua thường vời vào kinh chữa bệnh. Một hôm, Xiển vào thăm vua vì nghe nói vua mắc phải bốn bệnh hiểm nghèo mà sách gọi là "tứ chứng nan y". Và Xiển cho biết tứ chứng nan y đó là què, mù, câm điếc. Vua nổi giận vấn hỏi, Xiển Bột đáp rằng là có nguyên do vì:
Trả lời vua
Ðồn rằng có một lần vua ngự tuần ra Thanh Hóa. Nghe nói con cháu Trạng Quỳnh vẫn còn, vua bèn cho đòi đến. Xiển vâng lệnh tới hầu. Vua hỏi:
- Trước khi Trạng chết có trối trăng lại điều chi không?
Xiển đáp: - Dạ có ạ!